Kỷ nhà Đinh.

Trong các triều đại Việt, nhà Đinh là ngắn ngủi nhất.
Sử gia Lê Văn Hưu dường như cho đó là vì vua Đinh Bộ Lĩnh lập đến 5 bà hậu, trong khi văn hoá viễn Đông được phép cho nhiều phi nhưng chỉ có 1 hậu.

Để viết đúng về lịch sử Việt Nam thì phải có con mắt triết lý, như sử gia Trần Trọng Kim.

Thuở bé, Đinh Bộ Lĩnh đánh trận giả khắp nơi. Nhiều người biết đó là trận thật, nên tôn ông làm chủ.
Từ thời nhà Đinh, có nạn mê tín thờ rồng. Nạn này có ở trên nóc các ngôi chùa hiện nay.

Đinh Bộ Lĩnh có óc quân sự. Tư duy quân sự của người Việt khá tốt. Người ta nhắc mãi về Đinh Bộ Lĩnh, anh hùng tuổi thiếu niên như Trần Quốc Toản.

Đáng lẽ Đinh Bộ Lĩnh chỉ được lập một hậu. Ông làm một chuyện loạn phép, đến nỗi các con của các bà hậu tranh ngôi thái tử, giết nhau.

Triều đại nhà Đinh chỉ tồn tại 15 năm. Về văn hoá, chưa kịp đóng góp gì cho dân tộc.

Đinh Bộ Lĩnh có công dẹp loạn 12 sứ quân. Người ta nói rằng, các sứ quân đã tự động sát nhập vào quân của Đinh Bộ Lĩnh thì đúng hơn là Đinh Bộ Lĩnh cầm quân đi đánh họ.

Sử chép Đinh Bộ Lĩnh bị giết bởi một cận thần, người này đêm nằm mơ thấy ngôi sao rơi vào miệng nên nghĩ mình được lên ngôi vua. Sử khác lại nói rằng, người đó giết Đinh Bộ Lĩnh với tham vọng đưa Việt tộc thoát ra khỏi thiên triều Trung Hoa nhưng bất thành.

Tư duy của Đinh Bộ Lĩnh, khi đã lên làm vua, vẫn là tư duy của đứa con nít. Vua tôi nhà Đinh áp dụng y hệt cách tổ chức bộ máy của Trung Hoa vào trong bộ máy nhà nước của mình.

Sai lầm của vua Đinh có thể nói trầm trọng hơn sai lầm của Hai Bà Trưng.

Bà Dương Vân Nga, là vợ của tới 3 ông vua, mà ông vua cuối cùng là bạn thời niên thiếu của bà, tướng quân Lê Hoàn. Người ta nói, hoàng hậu Dương Vân Nga có tướng sát phu. Bà lấy ông vua nào thì ông vua đó chết.

Lê Hoàn lên ngôi vua, lập ra nhà Tiền Lê. Sử Việt gọi là nhà Tiền Lê để phân biệt với nhà Hậu Lê của Lê Lợi sau này.

Lê Hoàn, lập người đàn bà Dương Vân Nga, từ thái hậu làm hoàng hậu, cực kỳ xui xẻo dẫn đến mất nước chỉ hai thế hệ sau đó.

Lý Công Uẩn, lên ngôi sau khi có cuộc vận động cho nhà Lê từ chức. Người ta nói đó là cuộc đảo chính êm đền nhất trong lịch sử nhân loại.

Nhà Đinh của vua Đinh Bộ Lĩnh có nét giống với nhà Hun-Xen bên Cam-bốt bây giờ. Vua Đinh không được như Hun-xen vì Hun-xen khôn hơn, vừa có được sự ủng hộ của Trung Quốc, vừa có được sự ủng hộ của Mỹ. Vua Đinh Bộ Lĩnh, vạn thắng cương hoàng đế, hoàn toàn làm việc theo cảm tính, không thể tự lực mà phải dựa vào những chống lưng rất lớn. Đến khi phải ra tự lực, vua không biết phải làm gì. Nói chung Đinh Bộ Lĩnh là người thích hợp sai đâu đánh đó.

Từ sau vụ bà Dương Vân Nga, tục ngữ Việt Nam có câu: Lấy vợ xem tông, lấy chồng xem giống. Bà hoàng hậu buổi lập quốc cực kỳ quan trọng. Đệ nhất phu nhân Trần Lệ Xuân có tướng hơi sắc nét và chậm một bước chân cứu chồng con khỏi đảo chính 1963. Đệ nhất phu nhân Trần Lệ Xuân tài giỏi, văn võ toàn tài.

Vua Đinh quá máu mê chơi gái. Đây là hệ quả của con nhà nông làm chính trị, khi lên đến chức cao rồi chẳng coi ai ra gì.

Một ông sư nói tiên tri về Đinh Bộ Lĩnh như sau: “Anh ngày sau phú quý không thể nói hết, chỉ tiếc phúc không được dài.” Đinh Bộ Lĩnh chết yểu vì lấy quá nhiều vợ và xé hết cả phép tắc để phong hậu cho những người đàn bà quê mùa đó.

Tác giả Lê Văn Siêu trong sách Việt Nam văn minh sử nêu giả thiết: “Trong cuộc chiến cung đình giữa các hoàng hậu, bà mẹ Hạng Lang (Hạng Lang là con trai thứ ba của Bộ Lĩnh) đã chọn Nguyễn Bặc làm vây cánh. Khi Hạng Lang bị giết mà thủ phạm Đinh Liễn không bị trừng trị, bà nảy ý định trả hận và đã cùng Nguyễn Bặc dùng Đỗ Thích ra tay. Sau đó, Nguyễn Bặc theo lệnh của bà bắt giết Thích để diệt khẩu”. Giả thuyết này hợp lý hơn.

Gia phả họ Đỗ ở Đại Đê, huyện Vụ Bản và sự tích đền Thảo Mã (tức đền Gạo ở xã Thanh Bình, huyện Thanh Liêm, Hà Nam) có nói tới việc Đỗ Thích có công cõng Đinh Tiên Hoàng chạy trốn khi ông bị Nam Tấn Vương đuổi. Cho nên nói rằng ở trong cung vua Đinh có âm mưu rất lớn, đã được chuẩn bị từ rất lâu

Chú ý chi tiết vua uống rượu say nằm lên cả điện chầu. Nghĩa là, người ta đã tính rất kỹ để cho vua say. Đỗ Thích cứu của mà không được, chạy trốn, lại bị quy là kẻ giết vua. Nguyễn Bặc chém Đỗ Thích thành muôn mảnh.

Lê Hoàn thay vua Đinh. Lê Hoàn cũng chết rất sớm. Nghi vấn nằm ở thái hậu Dương Vân Nga.
Trước Đinh Bộ Lĩnh, nhà Ngô trên đà độc lập. Có thể nói rằng, Đinh Bộ Lĩnh đừng có cướp chính quyền thì hơn.