Lịch sử đánh giá thế nào về Hồ Quý Ly?

Hồ Quý Ly

Tầm vóc của thái sư Hồ Quý Ly tương đương với tầm vóc của bá tước Birkingham trong tiểu thuyết Ba chàng lính ngự lâm quân của Alexandre Dumas.

Hồ Quý Ly phế truất nhà Trần, lập nên nhà Hồ. Buổi ấy là bình minh huy hoàng của triều đại nhà Minh bên Trung Quốc. Vua Minh xem được tấu chương của Trần Ích Tắc, đem binh sang đánh Hồ Quý Ly.

Buổi ấy Hồ Quý Ly cải cách giáo dục và khoa cử ở Đại Việt. Trong khoa cử, ông đưa toán học vào như một môn thi bắt buộc, thúc đẩy Nho sĩ phải có óc khoa học bên cạnh óc văn chương. Hồ Quý Ly thống soái đại binh vào Chiêm Thành chém chết Chế Bồng Nga.

Rất khó để nói Trần Thiêm Bình bán nước cho Tàu. Cũng như, khi Ukraine gọi Mỹ, Anh vào can thiệp thì không ai dám nói tổng thống Zelensky cõng rắn cắn gà nhà cả. Đó là phản vệ tự nhiên. Sau này Lê Chiêu Thống gọi thiên triều Trung Hoa sanh đánh quân Tây Sơn cũng hoàn toàn hợp pháp.

Nhìn chung, nhà Hồ thay thế nhà Trần trong hoà bình. Hoàng tộc nhà Trần còn sót lại có một nửa ủng hộ, một nửa chống đối. Trần Nghệ Tông, xét thấy tài cứu nước của Hồ Quý Ly, chong đèn cho Hồ Quý Ly phế vua Trần.

Nhà Hồ sai lầm ở bước đi: Xoá chữ Hán và thay thế bằng chữ Nôm. Điều đó có hại cho văn hoá. Bên Hàn Quốc, nhà vua chế được thứ chữ khá khoa học, phát triển từ chữ Hán, nhìn chữ đánh vần. Bên Việt Nam, nhà báo Lê Phú Khải nói rằng, các cụ ta chế ra chữ Nôm là thất bại, chữ Nôm không thống nhất được cách đọc.

Có thể những cải cách của Hồ Quý Ly là đúng. Đất nước vừa thoát qua 4 lần Bắc tiến củ quân đội Chế Bồng Nga. Cộng thêm nạn đói kém mà các tập đoàn quân sự nhà Trần để lại, nguồn lực đất nước không theo kịp đề án cải cách của Hồ Quý Ly. Cha con Hồ Quý Ly bị giặc Minh bắt, đưa về Trung Quốc. Ở Nghệ An, các hương thân phụ lão lập nên nhà Hậu Trần, tiếp tục bị Trung Quốc đánh. Vào lúc bấy giờ, khi thế lực quân Minh bắt đầu suy giảm, một hào trưởng của Người Mường là Lê Lợi dấy binh. Một cận thần của Lê Lợi là Nguyễn Trãi nói về nguyên nhân đất nước tan hoang, người dân khổ sở rằng:

“Nhân họ Hồ chính sự phiền hà,

Quân cuồng Minh thừa cơ gây loạn.”

Nhìn chung, thiên triều Trung Hoa không có một cớ gì để đánh nước Đại Việt. Tần suất đánh nhau giữa Đại Việt và Trung Hoa ít hơn tần suất đánh nhau giữa Ba Lan và Nga trong lịch sử.

Nhà Lê lên thay, kế thừa được nhà Hồ, phát triển văn hoá và đạt được đỉnh điểm Nho giáo. Về luật học có một thành tựu huy hoàng là luật Hồng Đức tiến bộ nhất nước Việt Nam cho đến nay.

Tổng kết, Hồ Quý Ly là một người thành công vì giá trị ông để lại cho dân tộc Việt là quá lớn. Ông sẽ thành công hơn nữa nếu không soán ngôi nhà Trần.

Viết tại quận 7, Sài Gòn, ngày 20 tháng 09 năm 2022.

Tác giả Tôn Phi.

Liên lạc tác giả: tonphi20@gmail.com.

Phone, Viber, Zalo: +84344331741.

Trợ lý: tonthanck@gmail.com.